Gezicht Zwarte Piet-1954 geen gezicht Zwarte Piet-2004

  • bert van gelder

    ZWARTE OF BRUINE SCHMINK VOOR ZWARTE PIETEN ?

    Oorspronkelijk ‘ reed ’ Sinterklaas kadootjes op de huiskamertafel op de ochtend van 6 december. Toendertijd zagen kinderen dus Sinterklaas helemaal niet, want die gooide de pakjes door de schoorsteen als de kinderen in bed lagen te slapen.

    Alleen van plaatjes in kinderboeken wisten de kinderen hoe Sinterklaas er uit zag. Vanaf zo ongeveer 1860 kreeg de Sint een hulpje op die plaatjes in de kinderboeken, Zwarte Piet, de ene keer zwart, de andere keer bruin, de ene keer een Afrikaan, de andere een Indiër of ook wel een Indonesiër of een Spanjaard.

    Toen zo'n tachtig jaar geleden Sinterklaas en Zwarte Piet zich voor het eerst samen in het openbaar gingen vertonen, en er bijvoorbeeld voor de eerste keer intochten werden georganiseerd, waren de Zwarte Pieten zwart.

    Sinterklaas beloonde toendertijd de kinderen en Zwarte Piet strafte ze - met de roe, met een zakje zout of met de zak waarin ze meegenomen konden worden naar Spanje -.

    Kinderen waren toendertijd bang voor Zwarte Piet en daar past een afschrikwekkend zwart uiterlijk bij. Hoe afschrikwekkender, hoe beter !

    In de loop van de afgelopen veertig jaar is Zwarte Piet - in plaats van afschrikwekkend - grappig, aardig en leuk geworden, omdat ouders en onderwijzers niet meer willen dreigen met de Boeman, die Zwarte Piet toch eigenlijk oorspronkelijk was.

    Je ziet dan dat in die jaren Zwarte Piet bruin geworden is - en nog steeds lichter van kleur wordt - omdat peuters en kleuters uitgesproken bang waren en zijn voor de oorspronkelijke ‘gitzwarte ’ kleur van Piet.

    Volwassenen en ouderen vinden daarentegen zwart mooi, omdat ze zich van hun eigen jeugd Zwarte Piet als zwart herinneren. Ook mensen die traditioneel zijn, vinden dat Zwarte Piet zwart behoort te zijn ‘ omdat hij dat immers altijd geweest is ’.

    Als je voor kleine kinderen piet, moet je écht bruine schmink gebruiken, want dan zijn de peuters en kleuters niet zo heel erg bang voor je.

    Uitsluitend voor niet-meer-gelovigen en volwassenen zou je nog zwart kunnen overwegen, hoewel mijn ervaring is dat zwart altijd streperig wordt en nooit mooi egaal-zwart. Bovendien lijkt het onmogelijk zwarte schmink enigszins glimmend te fabriceren, zodat zwart altijd dof-zwart is, waardoor je hele gezichts-expressie verdwijnt.

    Ik kies zelf dan ook altijd voor bruin.

    Omdat op de televisie altijd goede schmink van een vast merk gebruikt wordt, is voor televisiepieten de keuze in bruine schmink op waterbasis beperkt tot kleur 101 (lichtbruin) of 102 (middelbruin). Misschien zijn er ook wel andere kleuren, maar die worden niet gebruikt, omdat de vaste schminkmerken ze niet fabriceren.

    Het lijkt verstandig voor kinderen aan te sluiten bij de kleur van de televisiepieten van de Intocht, de Brieven van Jacob en het Sinterklaasjournaal, want die zien de kleintjes iedere dag, dag-in, dag-uit.

    Meestal kies ik zelf kleur 101, behalve wanneer ik herkend zou kunnen worden, want hoe donkerder hoe onherkenbaarder !

    Als je moet pieten voor peuters en kleuters die je zouden kunnen herkennen, neem dan kleur 102. Als dat niet het geval is, kies dan vanzelfsprekend kleur 101, want dan sluit je het meeste aan bij de televisiepieten en zie je er vriendelijk en goedlachs uit.

    Zwart zou ik alleen gaan naar niet-meer-gelovigen in idyllische dorpjes op het platteland !

  • Eric Peeters

    Beste Bert,

    Ik ken je van eerdere jaren op deze site en met name deze rubriek en heb veel waardering voor je brede kennis en waarachtige belangstelling voor het Sinterklaasfeest. Je bijdragen maken deze rubriek de moeite waard.

    Je mening over de kleur van zwarte piet en met name je argumenten hiervoor moet ik toch echt bestrijden.

    Piet is en hoort zwart. Dat zwart voor peuters kleuters afschrikwekkend is, is een typische vooronderstelling van een volwassene. Deze aanname komt voort uit rationalisering gebaseerd op aangeleerd gedrag. Zelf zijn volwassenen “het kwaad” en “angst” gaan vormgeven door de kleur zwart. Een kind kent deze associaties van een volwassene niet (totdat ze dit wordt aangeleerd)

    Angst wordt veroorzaakt door gedrag van de piet en de persoonlijkheid die die uitstraalt. Dat je sec van de kleur zwart bang wordt klopt echt niet. Gelukkig maar, je huidskleur zou maar eens oorspronkelijk zwart zijn. Zelf heb ik veel gepiet (gitzwart) en gelukkig zijn er nog veel intochten en feesten waar Pieten gitzwart zijn. Piet spelen doet een appél op je inlevingsvermogen en je moet er de juiste persoonlijkheid voor hebben. Zo voorkom je angst.

    Dat de televisiepieten bruin zijn is jammer. Vooral doordat de opvattingen van televisiemakers, door de kracht van het medium, opgedrongen worden. Met name begin jaren 70 waren Pieten slecht geschminkt. Doordat veel mensen nog geen kleurentelevisie hadden viel het nog niet zo op.

    Ook het verband tussen conservatieve opvattingen en zwart is een zeer persoonlijke vooronderstelling dunkt mij.

    Neen, een piet moet net als de Sint een karikatuur zijn.

    Het is zoals Herman Pleij (hoogleraar historische letterkunde aan de uva) eens verkondigde in de NRC: “Hoe karikaturaler ze eruit zien, hoe sterker die rollen uit de verf komen. Daarom kan de baard van Sint niet groot, wit en vlokkig genoeg zijn, terwijl Piet gitzwart moet glimmen”.

    En zo is het maar net.

    Eric Peeters

  • yuri

    PRESIES!!! HELEMAAL GELIJK!

  • Ronald

    Wie van de twee heeft nou gelijk Yuri??

    yuri schreef:

    >

    > PRESIES!!! HELEMAAL GELIJK!

  • bert van gelder

    Beste Eric,

    Dank voor je reactie ! Ik denk dat jij nou precies behoort tot de groep volwassenen en Herman Pleij tot de ouderen, die ik in mijn oorspronkelijk berichtje noem als degenen die uit nostalgische overwegingen zwart mooier vinden. Het waarom sommige volwassenen en ouderen dat vinden, vooral degenen die ook nog idyllisch landelijk wonen, staat in de oorspronkelijke alinea van mijn bericht.

    De enige twee argumenten die je noemt: ‘ Zwarte Piet hoort zwart te zijn ’ en ‘ Zwarte Piet hoort een karikatuur te zijn ’ vind ik niet écht steekhoudend voor de keuze voor de kleur zwart. Andere argumenten lees ik in je bijdrage niet.

    Bovendien behoort naar mijn mening - maar dat is een zijsprong - Zwarte Piet in de praktijk helemaal geen karikatuur te zijn, maar een volstrekt geloofwaardige figuur; niet alleen voor de doelgroep, de peuters en de kleuters, maar ook voor de niet-meer-gelovigen.

    Dat het karikaturen zouden (moeten) zijn, is een gewrochten constructie van hoogleraren middelnederlandse letterkunde en sommige volkskundigen, waar de doelgroep en de gemiddelde nederlander totaal geen boodschap aan hebben, en terecht ! Ook of het wetenschappelijk wel juist is - van die karikaturen -, is zeer de vraag; maar die polemiek zullen we niet hier voeren.

    De kinderboekjes van rond 1860 bieden in ieder geval geen argumenten voor de kleur zwart van Piet.

    Mogelijk plaats je zelf Zwarte Piet in een nog oudere traditie, die van helper van Wodan, duivel o.i.d. Maar ook daar kan je geen argumenten voor de kleur zwart aan ontlenen.

    De Sinterklaastraditie is gelukkig een springlevende vitale traditie, die niet krampachtig oude dingen vasthoudt en conserveert, maar volop midden in onze eigen tijd staat en vandaar dat ik herhaal:

    Gezicht Zwarte Piet-1954 geen gezicht Zwarte Piet-2004 !

  • yuri

    eric peters

  • Ronald

    Je kan toch ook 1002 en 1001 mengen, dit doe ik namelijk dan is het toch bruin maar dan wat donkerder ik doe 2/3 1001 en 1/3 1001.

  • Eric Peeters

    Beste Bert,

    Zo wordt het nog een aardige discussie. Ik heb geen argumenten voor zwart genoemd omdat mijn vertrekpunt is dat Zwarte Piet van origine zwart is. Ik hoef dus derhalve niet te verdedigen dat Piet zwart is, maar wil slechts de argumenten bestrijden die van de oorspronkelijk zwarte piet (lett.) een bruine piet willen maken.

    De argumenten voor bruin waren volgens je betoog gelegen in het feit dat ze minder angstaanjagend waren, vriendelijker. Dat argument is m.i. een vooronderstelling en klopt niet. Maar goed, ik geef toe, mijn vertrekpunt:“piet is van origine zwart” is arbitrair. Er zijn over het Sinterklaasonderwerp maar weinig, volgens velen zelfs geen, wetenschappelijke feiten, dus het blijft een beetje een folkloristische discussie. Ik ken niet zoveel prenten, maar wel wat teksten. Ik ben van mening dat de vorm van het huidige Sintfeest vooral te danken is aan Schenkman. Voor die tijd is de Sint een schimmige heilige die goed doet. Vanaf het moment dat Jan Schenkman, als onderwijzer, Sint introduceert, verschijnen er teksten en gedichten. Deze maken consequent melding van een zwarte knecht. Schenkman introduceert voor het eerst een knecht: “'t Is zijn knechtje, / Dat zwart is van kleur” (medio 1843) In 1907 gaat het in “daar wordt aan de deur geklopt” nog steeds over een zwarte knecht ‘Zie ik zo zwart als roet, / ’k meen het toch goed.' En medio 1911 in ‘'Zoetjes gaan de paardevoetjes“ : ’'En ik droom van Sinterklaas / En zijn zwarte pieterbaas”. Overigens de eerste keer dat de knecht van Sint de naam: “zwarte piet” krijgt. Verder nog meer voorbeelden uit oude volksversjes zoals: Piet de knecht, zo zwart als roet, / met zijn struisveer op zijn hoed.

    Al met al stel ik toch vast dat de kinderboekjes voldoende aangeven dat het om een knecht gaat die evident zwart van kleur is.

    Verder zou ik inderdaad kunnen grijpen naar de Germaanse oppergod. Die werd immers vergezeld door twee zwarte kraaien die Wodan rapporteerden over de goede en slechte daden van de mensen. Of verhalen als zou Wodan een zwarte helper hebben (Oele) die door de rookgaten van de hutten zaden strooiden t.b.v. een nieuwe oogst. Als romanticus zie ik graag het verband maar realiseer me dat ik me wetenschappelijk op glad ijd begeef.

    Wat ik zo fascinerend vind is het feit dat zo'n eeuwenoude traditie anno 2004 nog springlevend is. Door vast te houden aan de oorsprong waarborg je m.i. dat het feest in deze vorm blijft bestaan. Nog niet zo lang geleden dreigde het feest in te zakken ten gunste van Kerst. Ook verscheen enkele jaren geleden een serieuze discussie over blauwe of gele pieten, zelfs witte pieten. Tja, waarom wel bruin en niet groen of blauw. Vandaag werd in het tv-programma “Het lagerhuis” opnieuw gepleit voor deze onzalige gedachte.

    Het vergeten van de oorspronkelijke elementen veranderen het feest van vorm. Zie de emigranten naar de nieuwe wereld die onderdelen van het Sinterklaasfeest meenamen wat resulteerde in de Kerstman.

    En ik geef toe, ook nostalgische aspecten spelen een rol. Ik mag me gelukkig prijzen met leuke jeugdherrineringen aan het Sinterklaasfeest die werd vormgegeven door bovengenoemde liedjes (voor wie niet..) en zwarte pieten. Met nostalgie is niets mis, nostalgie is emotie en emotie is een krachtige drager van oude gebruiken. Als zo'n oud gebruik mooi is en zichzelf heeft bewezen dan moet dat gebruik -in figuurlijke zin- met had en tand verdedigd worden.

    Dat is de diepere drijfveer achter mijn stelling: Zwarte Piet is Zwart als roet!

    En die karikatuur, je hebt gelijk dat Sint en Piet geen bespottelijke figuren moeten worden. Karikatuur is in die zin een ongelukkige kwalificate, maar door ze extreem te maken staan ze als een huis en blijven ze geloofwaardig.

  • YURI

    is deze discusssie afgeleid van dat discussie TE LICHT?

  • bert van gelder

    Beste Eric,

    Dank voor je reactie ! Een van de weinige hoogtepunten, die op het prikbord worden gepost.

    Twee punten:

    * In de oudste drukken van Schenkman is Piet op de plaatjes bruin en niet zwart.

    * Een traditie blijft levend doordat kleine details veranderen. Voor het voortbestaan van het Sinterklaasfeest is het wezenlijk dat bepaalde details bij de tijd zijn.

    Piet is niet meer de Boeman uit het verleden, maar de leuke metgezel van de Sint die de afstand tussen Sint en kind overbrugt. Daarbij behoort niet meer een afschrikwekkend uiterlijk.

    De afgelopen jaren laten als nieuwe ontwikkeling het verschijnen van Vrouwelijke Pieten zien met strikjes in het - langere - haar en (sinds vorig jaar) een kostuum met een rokje. Ik vind dat geweldig !

    Ik weet niet of je op Foxkids naar ‘ De brieven van Jacob ’ kijkt, maar daar is een van de Pieten, Testpiet, niet alleen een vrouw, maar bovendien stilletjes verliefd op de mannelijke rechercheur. Dat is een van de allerleukste elementen van dit Sinterklaasverhaal, mede omdat Testpiet en Kledder fantastisch acteren !

    Ik zou het ronduit jammer vinden als je het ontstaan van Vrouwelijke Pieten en zo'n nieuw verhaal-element zou afkeuren, omdat het niet traditioneel en niet historisch-verantwoord zou zijn !

    In een levende traditie zijn dit soort dingen juist de krenten in de pap.

    Benieuwd naar je reactie !

    Bert.